Op basisschool De Oleander in Stadskanaal is voeding steeds zichtbaarder verweven in het dagelijks schoolleven. Sinds de aansluiting bij het Programma Schoolmaaltijden in december 2024 zet het team het beschikbare budget in om te werken aan een schoolcultuur waarin samen eten vanzelfsprekend is. De aanpak laat zien dat je klein kunt beginnen en langzaam kunt toewerken naar structurele eetmomenten.
Stapsgewijs opbouwen
De eerste stap in het proces was het bieden van ondersteuning rondom de schoolvakanties. Directeur Ilonka Duit vertelt: “We zijn begonnen met het uitdelen van boodschappentassen rondom de vakanties, zodat de kinderen thuis gezonde voeding hebben.” De school koppelt het uitdelen van de tassen vaak aan een activiteit op school, zoals een oudergesprek of een feestelijk moment. “Tijdens de kerstvakantie organiseerden we bijvoorbeeld een ‘kerstloket’ met warme chocolademelk en erwtensoep, waarbij ouders het kerstpakket ophaalden terwijl de kinderen hun kerstviering hadden. Ook rondom de Koningsspelen was er weer een pakketaanbod — gekoppeld aan een sportief en gezond feest op het schoolplein met een smoothie-fiets en waterpunt.”
Om ook tijdens schooldagen ondersteuning te kunnen bieden, investeerde de school met het eenmalige budget in een koelkast met vriesvak. Zo kunnen producten bewaard worden voor momenten waarop een leerling zonder eten naar school komt. “Als een kind geen ontbijt heeft gehad, willen we dat meteen kunnen opvangen.”
Gezondheid als rode draad
Die aandacht voor voedzaam eten is geen losstaand initiatief, maar sluit aan bij een bredere visie. Gezondheid is namelijk een kernwaarde binnen de school. “We hebben het echt over een omgeving waarin gezondheid centraal staat,” zegt Ilonka. “Daar maken we ons hard voor en daar zoeken we actief de samenwerking in op.”
Die insteek komt terug in alles: van educatie over gezonde voeding tot de keuze om alle kinderen, ongeacht thuissituatie, mee te laten profiteren van het aanbod. Een mooi voorbeeld is het voorleesontbijt, dat de school organiseerde met hulp van het schoolmaaltijdenbudget. “Dan combineer je het belang van lezen met het belang van een gezonde start van de dag,” aldus Ilonka. Ook andere activiteiten zijn zo ingericht dat gezondheid, beweging en betrokkenheid hand in hand gaan.
Ideeën uit het team
De kracht van de aanpak zit niet alleen in het ‘wat’, maar ook in het ‘hoe’. De inspiratie voor initiatieven komt namelijk uit het team zelf. “Ik heb echt geluk met zo’n creatief team,” zegt Ilonka trots. “We pakken samen de jaarkalender erbij, kijken: hoeveel lesdagen hebben we? Wat staat er op de planning? En hoe kunnen we voeding daarin op een zinvolle manier verweven?”
Toekomstplannen: samen toewerken naar vaste eetmomenten
Naast het huidige aanbod wil het team toewerken naar een dagelijks vast eetmoment op school. “We denken bijvoorbeeld aan een inloopontbijt, een gezamenlijke lunch of een terugkerend moment zoals Tosti Vrijdag,” vertelt Ilonka. “We hebben hiervoor inmiddels twee koelkasten en een aantal tosti-ijzers kunnen aanschaffen. Het idee is om deze eetmomenten niet alleen praktisch te maken, maar ook een rustpunt in de dag, met aandacht voor samen eten, gezelligheid en bewustwording over gezonde voeding.”
Juist in deze opstartfase worden leerlingen actief betrokken. Bovenbouwleerlingen denken mee over hoe de eetmomenten eruit kunnen zien: wat zij lekker en gezellig vinden, en hoe ze zelf kunnen bijdragen. “Een idee is om een ‘maaltijdteam’ op te zetten, waarbij leerlingen helpen met het uitdelen, tafeldekken of thema’s bedenken,” zegt Ilonka. “Zo krijgt het eten ook echt een plek in de schoolcultuur én leren ze er iets van.”
Wat de school nog nodig heeft om die ambities waar te maken? Wat extra materiaal, zoals servies, en hulp van ouders of vrijwilligers. “Maar het enthousiasme is er, en we bouwen dit de komende tijd graag verder uit.”
Advies aan andere scholen
Voor andere scholen die met het programma aan de slag willen, heeft Ilonka een duidelijke boodschap: zet de eerste stap en begin op tijd. “Wacht niet tot maart om te bedenken wat je dan nog met je budget wilt doen. Als je het op tijd inplant, wordt het geen extra last, maar een verrijking van je aanbod.”
En, benadrukt Ilonka: een groot team of veel middelen zijn geen voorwaarde. “Wij zijn een kleine school. Als het ons lukt, dan lukt het een grotere school zeker.”
Op praktijkschool De Faam in Zaandam wordt het schoolmaaltijdenbudget breed ingezet, zodat zoveel mogelijk leerlingen ervan kunnen profiteren. Van een dagelijks broodjesbuffet in de pauzes en fruit in de kantine, tot boodschappentassen met producten voor thuis en traktaties bij feestdagen: het aanbod is veelzijdig en doordacht.
Op het SKILLS vmbo in Heemskerk begint de schooldag voor veel leerlingen met een boterham uit de schoolkeuken. In een speciaal daarvoor ingerichte ruimte bij binnenkomst van de school, kunnen leerlingen dagelijks tussen 07.30 en 10.30 uur terecht om een broodje te smeren. Het initiatief is een laagdrempelige manier om ervoor te zorgen dat iedereen met een gevulde maag de lesdag ingaat.
De Prins Willem Alexanderschool in Den Haag heeft een creatieve invulling gegeven aan het schoolmaaltijdenbudget. Twee initiatieven springen eruit: de JEF-kast, een weggeefkast voor gezinnen, en het project ‘Volle Buikjes’, waarbij kinderen vijf keer per jaar een doos vol boodschappen mee naar huis krijgen.
Bij De Springplank in Zutphen, een basisschool voor speciaal onderwijs in een prachtig nieuwbouwgebouw, krijgt het extra Decemberbudget een creatieve invulling. Mattias van Os, sportdocent én coördinator schoolmaaltijden, vertelt hoe ze voor het tweede jaar op rij kerstpakketten meegeven aan leerlingen voor de start van de vakantie.
Scholen die maaltijden aanbieden, krijgen in december een extra hoog budget. Dit biedt ruimte voor extra's, zoals een kerstdiner of kerstpakketten. Bij VSO de Monoliet in Leeuwarden koos men voor het laatste. Coördinator Klaas Nieuwhof vertelt enthousiast: “We wilden iets doen dat niet alleen alle leerlingen ten goede komt, maar hen ook actief betrekt.” Het idee ontstond tijdens een brainstormsessie met de werkgroep waar Klaas en zijn collega’s die de schoolmaaltijden organiseren inzitten. “We bespraken hoe we deze decemberactie konden koppelen aan een interne stage,” vertelt Klaas. De Monoliet beschikt over een loods waarin een veilige werkomgeving kan worden gesimuleerd. "Dit biedt onze leerlingen een leerzame plek om praktische vaardigheden te ontwikkelen met als doel om uiteindelijk zelfstandig externe stages te kunnen lopen."
Donderdagochtend 7.30 uur: het vierkoppige team van het Mediacollege zet de ontbijtkraam voor de leerlingen klaar. De kraam is eigenhandig gemaakt door Ed, de conciërge. Elke ochtend staan ze hier samen het ontbijt voor te bereiden; de directeur, de zorgcoördinator, de roosterplanner en de conciërge.
